Saponiny z Melanthera elliptica – naturalne wsparcie w walce z infekcjami układu moczowego
W poszukiwaniu naturalnych metod łagodzenia uciążliwych infekcji układu moczowego coraz więcej osób sięga po roślinne terapie wspomagające. Zioła na infekcje układu moczowego oraz naturalne preparaty wspierające leczenie infekcji intymnych cieszą się rosnącą popularnością, zwłaszcza w dobie narastającej antybiotykooporności. Jednym z obiecujących kierunków badań są saponiny z Melanthera elliptica – rośliny wykorzystywanej od wieków w afrykańskiej medycynie tradycyjnej. Badania in vitro wskazują, że związki te mogą skutecznie wspomagać walkę z infekcjami, w tym również tymi spowodowanymi przez drobnoustroje oporne na leki.
Melanthera elliptica – tradycyjne zastosowanie i skład fitochemiczny
Melanthera elliptica (O. Hoffm.), roślina z rodziny astrowatych (Asteraceae), jest powszechnie spotykana w tropikalnych regionach Afryki Zachodniej i Centralnej. W lokalnej medycynie ludowej liście tej krzewiastej byliny, osiągającej do 1,3 metra wysokości, wykorzystywane są do łagodzenia kaszlu, bólów brzucha, malarii, a także bardziej specyficznych dolegliwości, takich jak rzeżączka czy krwotoki płucne. W Kamerunie odwar z liści M. elliptica stosuje się przy bólach głowy z gorączką.
Z naukowego punktu widzenia roślina ta stała się przedmiotem badań fitochemicznych ze względu na obecność cennych związków bioaktywnych. Szczególną uwagę poświęcono saponinom, które wyizolowano z ekstraktu n-butanolowego nadziemnych części M. elliptica. Zidentyfikowano cztery unikalne związki saponinowe, zbudowane z części cukrowych i triterpenowych, wykazujące interesujące właściwości przeciwdrobnoustrojowe (Tagousop et al., 2018):
związek 1: kwas 3‑O‑β‑d‑glukuronopiranozylo‑oleanolowy;
związek 2: kwas 3‑O‑β‑d‑glukuronopiranozylooleanolowy ester 28‑O‑β‑d‑glukopiranozylowy;
związek 3: kwas 3‑O‑β‑d‑glukopiranozylo(1 → 2)‑β‑d‑glukuronopiranozylo oleanolowy;
związek 4: kwas 3‑O‑β‑d‑glukopiranozylo(1 → 2)‑β‑d‑glukuronopiranozylooleanolowy ester 28‑O‑β‑d‑glukopiranozylowy.
Dla czytelności tekstu poszczególne związki będą oznaczane w tekście przypisanymi wyżej cyframi.
Saponiny i ich potencjał przeciwdrobnoustrojowy
Będące obiektem zainteresowania badaczy saponiny to naturalne związki roślinne, należące do grupy glikozydów, które charakteryzują się obecnością części hydrofilowej (cukrowej) oraz lipofilowej (genina). Ich budowa chemiczna sprawia, że są rozpuszczalne w wodzie i tworzą pieniące się roztwory, co znalazło zastosowanie m.in. w przemyśle kosmetycznym. Jednak to ich bioaktywność wzbudza coraz większe zainteresowanie – szczególnie w kontekście walki z infekcjami.
W badaniu Tagousop i in. z 2018 roku (Antimicrobial activities of saponins from Melanthera elliptica and their synergistic effects with antibiotics against pathogenic phenotypes) oceniono aktywność przeciwdrobnoustrojową ekstraktów i wyizolowanych saponin z M. elliptica wobec różnych szczepów bakterii i grzybów. Wyniki pokazały, że niektóre saponiny działały porównywalnie do wankomycyny – znanego antybiotyku referencyjnego – w stosunku do wielolekoopornych szczepów Escherichia coli i Shigella flexneri. Działanie związków 1, 2 i 3 było szczególnie silne w zakresie aktywności antybakteryjnej, natomiast związek 4 wyróżniał się pod kątem działania przeciwgrzybiczego.
Co istotne z punktu widzenia fitoterapii, bakterie Gram-dodatnie, takie jak Staphylococcus aureus, wykazywały większą wrażliwość na działanie saponin niż bakterie Gram-ujemne, w tym E. coli – najczęstszy sprawca infekcji układu moczowego.
Działanie synergistyczne z antybiotykami – co wykazało badanie?
W świetle narastającej oporności na antybiotyki, poszukiwanie naturalnych substancji wspomagających leczenie infekcji nabiera szczególnego znaczenia. Współdziałanie saponin z antybiotykami może być jednym z takich kierunków.
Wyniki testów laboratoryjnych i aktywność wobec patogenów
Badania in vitro wykazały, że połączenie saponin z Melanthera elliptica z antybiotykami, takimi jak tetracyklina czy flukonazol, prowadzi do efektu synergistycznego – czyli wzajemnego wzmacniania działania.
Wspomniane połączenia doprowadziły do obniżenia minimalnych stężeń hamujących (MIC) zarówno dla saponin, jak i antybiotyków. Przykładowo, tetracyklina odzyskiwała skuteczność przeciwko szczepom Escherichia coli S2(1) oraz Shigella flexneri SDINT, które wykazywały oporność na kilka leków. Współdziałanie związków 1, 3 i 4 z antybiotykami zaowocowało silnymi efektami przeciwdrobnoustrojowymi.
Znaczenie dla leczenia infekcji dróg moczowych
W kontekście naturalnych metod wsparcia na infekcje układu moczowego warto zwrócić uwagę na Melanthera elliptica. Choć cytowane badanie nie koncentrowało się wyłącznie na infekcjach urologicznych, to aktywność wobec szczepu E. coli – najczęstszej przyczyny tych infekcji – okazuje się być niezwykle obiecująca. Szczególnie istotne jest, że chodzi o szczep wielolekooporny, z którym walka w praktyce oznacza ogromne wyzwanie terapeutyczne.
Związki aktywne z M. elliptica wykazały zdolność do przywracania wrażliwości opornych bakterii na standardowe leczenie. To odkrycie może mieć znaczenie dla osób chcących wiedzieć, jakie zioła na infekcje intymne warto wziąć pod uwagę w kuracjach wspomagających.
Możliwości zastosowania saponin w fitoterapii i medycynie wspomagającej
Odkrycia przedstawione w cytowanym badaniu są zgodne z rosnącym trendem poszukiwania naturalnych metod wspomagania terapii zakażeń. Saponiny z M. elliptica wykazują nie tylko działanie przeciwdrobnoustrojowe, ale także zdolność do wzmacniania działania wybranych antybiotyków. Może to mieć znaczenie w kontekście strategii opartych na terapii skojarzonej, zwłaszcza u pacjentów z infekcjami powodowanymi przez drobnoustroje wielolekooporne.
Zanim jednak saponiny z tej rośliny trafią do praktyki klinicznej, konieczne są dalsze badania – zarówno toksykologiczne, jak i przedkliniczne. Niemniej jednak ich potencjał jako naturalnego wsparcia w przypadkach takich jak infekcje układu moczowego zasługuje na pogłębioną analizę.
Saponiny i nowe perspektywy dla naturalnych terapii
Melanthera elliptica i jej saponiny to jeden z wielu przykładów, jak fitoterapia może wspierać współczesną medycynę. Działania in vitro opisane w badaniu pokazują realny potencjał tej rośliny jako naturalnego wsparcia w walce z infekcjami, w tym z infekcjami układu moczowego.
Choć potrzeba dalszych badań, aby potwierdzić skuteczność i bezpieczeństwo w warunkach klinicznych, to już teraz Melanthera elliptica zasługuje na miejsce w katalogu roślin o działaniu wspomagającym walkę z opornością antybiotykową – co może mieć znaczenie dla osób zmagających się z nawracającymi infekcjami intymnymi.
Bibliografia:
Tagousop, C.N., Tamokou, JdD., Kengne, I.C. i inni
Antimicrobial activities of saponins from Melanthera elliptica and their synergistic effects with antibiotics against pathogenic phenotypes. Chemistry Central Journal 12, 97 (2018). https://doi.org/10.1186/s13065-018-0466-6
Grafika: Melanthera integrifolia – przedstawiciel rodzaju Melanthera, do którego należy również Melanthera elliptica. Fot. Forest & Kim Starr, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons.